ফকৰা-যোজনা আৰু ডাকৰ বচন

অমাতৰ মাত, আকালৰ ভাত

অতিৰ লগত যতি মৰে,
উলুৰ লগত বগৰি পোৰে

অচিন কাঠৰ থোৰাকো নলগাবা,
অচিন লোকক থাকিবলৈ নিদিবা

অতিপাত শলাগণী ফুচুলনিৰ চিন,
আপুনি আঁতৰি যাবা কৰি তাক ঘিণ

আছে দান দিয়া, নাই সমিধান দিয়া

আইৰ ঘৰলৈ যাম দুহাতে খাম, বিধিয়ে বোলে মই পিছে পিছে যাম

আজি নগদ কালি বাকী, কেতিয়াও নাহে সেই কালি

আদাক দেখি উঠিল গা, কেঁতুৰিয়ে বোলে মোকো খা

আপুনি নঙঠা হৈ জগতক বৰ দিয়া,
নিজে ভিক্ষা কৰি জগতক বিলোৱা

আপোন ভালেই জগত ভাল

আহক বাৰিষা কাটক পাত, ৰৈ যা ভিনিহি খাই যা ভাত

আপোন ভালেই জগত ভাল

আঁহ লুকাব, বাঁহ লুকাব, গালৰ সোতোৰা কত লুকাব

আজি নগদ কালি বাকী, কেতিয়াও নাহে সেই কালি

আদাক দেখি উঠিল গা, কেঁতুৰিয়ে বোলে মোকো খা

আই আছে যদি খাই যা, আই নাই যদি চাই যা

আই সমান হব কোন , নৈ সমান বব কোন ?

আইলৈ যিহাত বাইলৈকো সেয়ে হাত

আঁকালৰ ভাত , নিদানৰ মাত

আঁকালো নাই , ভড়ালো নাই

আগফালে মাৰো ডাং , পাচ ফালে ধোবাং বাং

আঞ্জাত নেখায় লোণ,
পিটিকাত যায় তিনি গুণ

আছে কাপোৰ আছে জাৰ,
নাই কাপোৰ নাই জাৰ

আঁকালৰ ভাত , নিদানৰ মাত   

ইকালত দুখ যাৰ, পৰকালত সুখ তাৰ

ইয়াত মাৰিলে টিপা , গড়গাওঁ পালেগৈ শিপা

লেকৰ পেলেক, কুকুৰ চোৱাৰ ভাগিনীয়েক     

এঘৰৰ পাট নাদ, এঘৰৰ জৰী এঘৰে পানী তোলে ঘটংমটং কৰি

এখন তাল নেবাজে

এশ গৰু মাৰিলে বাঘৰো মৰণ

এনেয়ে বুঢ়ী নাচনী , তাতে নাতিনিয়েকৰ বিয়া

উদে ধৰে , কুৰুৱাই খায়
অমুকাৰ ডিঙিৰ কাঁইট এৰাই যা ।।

উলুৰ লগত বগৰী পোৰা

উদক ভেঁটা ৰখীয়া পতা

উদক ভেঁটা , চোৰক ঘৰ , যি ৰখীয়া পাতে সি মৰ

উভলা গছ দেখি আটায়ে বাগী কুঠাৰ মাৰে

উৰহে কামোৰে ৰাতি , খঙত মাৰ খায় পাটি

উপকাৰীক অজগৰে খায়

কথা বুলিলেই বতাহ

কলিয়াবৰত পৈয়েক মৰিল, ঢেঁকী দিওতে মনত ৰি

কোন কপালত সাধিম, পোৰ বিয়া পাতিম ?

কথাতকথাবাঢ়ে, খৰিকাত বাঢ়ে কাণ, মাকৰঘৰতজীয়াৰীবাঢ়ে, পথাৰতবাঢ়েধান।।

কথাতেই কটা যায়, কথাতেই বঁটা পায় ।।

কাকনো বুলিম ককা, আটাইৰে ডাঢ়ি চুলি পকা

কিনা হাঁহৰ ঠোঁটলৈকে মঙহ

কুকুৰৰ নেজ দীঘল হয় , নিজে পাৰি বহিব

খঙত পেট কাটি ছমাহলৈ শুকনী খোৱা

খাবলৈ পালে মোৰ ডোম, খাবলৈ নেপালে চোৰ ডোম

খালত পৰা হাতীক শিয়ালে নেজ দেখুৱা

খাব জানিলে চাউলেই চিৰা , বহিব জানিলে মাটিয়ে পীৰা

খাবৰ পৰত সাত ভাই , কামৰ পৰত কোনো নাই

খাবলৈ নাই কণটো , বৰ সবাহলৈ মনটো

খাবলৈ নেপালো জহা ধানৰ ভাত , শুনিবলৈ নেপালো অমাতৰ মাত

খেতি কৰিবা বাওৱে , বণিজ কৰিবা নাৱে

গছ কাটিলেই মুঢ়া, দাঁত সৰিলেই বুঢ়া

গৰু আনিবা ৰিংটোৰ , ছোৱালী আনিবা দিনটোৰ

গৰু কিনিবা দীঘল নেজা , মৈত উঠিলে নহয় কুঁজা

গৰু চাবা গধূলী , ৰোৱা চাবা পুৱা জকাই বাওঁতে ছোৱালী চাবা , কোন কেনেকুৱা ।।

গাঁও পালে মাগিবা , নৈ পালে হাগিবা

গো চিনিবা নেজে, পো চিনিবা বিবাহৰ পৰে

গোৰ মাৰি গঙ্গাত পেলোৱা

গাত নাই চাল-বাকলি ,
মদ খাই তিনি টেকেলি

গেলা ঘাত চেঙ্গা তেল ঢলা

ঘৰৰ কথা নকবি পৰক, লে হয় লৰক-ফৰক

ঘৰৰ ঘৈণী, ৰাৰ মাক, তোমাক নুসুধি সুধিম কাক ?

ঘৰত মিল নাই ইটিৰ সিটিৰ, সি কি পাতিব আনত মিতিৰ

ঘনকৈ খুটিয়ালে শিঙৰাও মাছ

ঘঁহি থাকিলে শিলো ক্ষয় যায়

ঘোঁৰা চাই ঘোঁৰী, বিধাতাই থৈছে জুৰি

ঘৈণীয়ে ঘৰ, ঘৈণী নহলে ঘৰ লৰফৰ
  
চৰণেহে জানে মৰণৰ ঠাই

চল চাই চাপৰি বজোৱা

তৰ বিহুলৈ ছমাহ থাকোতেই হাত মেলি নচা

চকা বহিল পাটত , গিৰিহঁতনী উঠিল খাটত

চাপি আহ চুমা খাঁও , পেট ডাঙৰ ঢুকি নেপাঁও

চোৰে নেৰে চোৰ পৰকতি , কুকুৰে নেৰে ছাই

যাৰ যি পৰকতি আছে মৰিলেও লগতে যায় ।।

চুকতে থাকি বুকতে কামোৰা

ছয় পো ছয় নাতি , তেহে কৰিবা কুঁহিয়াৰ খেতি

ছাগৰ যিমান ভয় , বাঘৰো সিমান ভয়

ছাগলীয়ে নেখায় কি, পাগলে নকয় কি ?

ছোৱালী আনিবা মাক ভাল,
মাটি কিনিবা মাজ খাল

জলা জুইত ঘিউ ঢলা

জনাৰ ভাত-মাছ , নজনাৰ গলগ্রহ

জীৱন মৰণ গমন বাণী ,
চাৰি কথা ডাকেও নেজানি

জীৰ নাতি জপনা কটি,
পোৰ নাতি ধৰে আঁতি

জী ভালেই জোৱাই ভাল , আপোন ভালেই জগত ভাল

জীক দিলো জোৱাইৰ বুকুত , পোক দিলো বোৱাৰী বুকুত

টান পালে কৰে কাতৰ , ঢিলা পালে হয় আঁতৰ

টোপনি চিকুণ পুৱা, মাছৰ চিকুণ মোৱা, কটাৰিৰ চিকুণ গোৱা

টেঙা আম এবাৰহে বেচিবা

টেঙাৰ সোৱাদ , মাতৰ সোৱাদ বৌ

ঠেক মন যাৰ ,
সমাজত ঠাই নাই তাৰ

ঢিলা পালেহে ঠিলা মাৰে

তেজ ধুলে উটে , মঙহ ধুলে নুটে

তালুত নাই চুলি তাকে বোলে তপা
কথাৰ ঠিক নাই তাকে বোলে লপা ।।

তিতা তিতা নেমু টেঙাৰ পাত,
তাতকৈ তিতা মাহী আই মাত

দহ দেশ ফুৰে যি , দহ কথা শিকে সি

দহে মিলি কৰা কাজ , হাৰা জিকা নাই লাজ

দহো আঙুলিয়ে খায়, বুঢ়াই হেচুকিলেহে যায়

দিন ভিক্ষা প্রাণ ৰক্ষা

দেহা থাকিলে বেহা , দেহা নহলে কিহৰ বেহা

দায় নাই দেৱলীয়া , তিৰী নাই কেৱলীয়া

দিন পৰিছে খালত , লাউ কোমোৰা নুঠে চালত ,

যিবা তুলি দিলো চালত , গুটি নধৰে ডালত

দেখাক দেখি কুকুৰেও কৰে একাদশী

দিব থব পাৰিলে ভাই ভনী , দিব নোৱাৰিলে কেৰোকাণি

ধন দিলে ধোবা , মেখেলাকো কোবা

ধন লবা লেখি , ধান লবা জুখি

ধাৰে কাটিলেও কটা , গদিৰে কাটিলেও কটা

ধান কাটিবা মুঠি মুঠি , খেৰ কাটিবা তিনি মুঠি

ধান পকে মানে টুনিৰ মৰণ

ধান পুৰীয়া কঁঠাল পাতৰ তলতে লুকায়

চহকীৰ ধন , ধাৰে নিলেই মৰণ

নকলে বোপায়ে চুৱাতে খায়, কলে আয়ে কিল খায়

নকলেও নোৱাৰো ফটা মুখ, কলেও লাগে ৰাইজৰ দোষ

নল মৰেজালি উঠে

নাৰীৰ ষোল কলা পুৰুষে কি পাব তলা নলা

নাৰিকল ৰুবা পাতে পাতে , লাগে নেলাগে নেলাগে লাগে

নাকটো কাটিলে লাজ নেলাগে, নখটো কাটিলে মৰে ।।

নাই বুলিয়েও নেৰে , কুঁহিয়াৰ পেৰাদি পেৰে

নাখাওঁ শালি ধানৰ ভাত , বোকাতো নিদিওঁ হাত

নাই পো-মুখে,নাই পো গোফে
নাই পো লনি , নাই পো ধনী ।।

নাই ৰঙামাটি , নাই গুৱাহাটী

নাও বুৰিলেও টিঙৰ পৰা ননমা

নানা দেশ ফুৰে যি, নানা কথা শিকে সি

নাহাঁহিবা মোক , সোঁচৰিব তোক

নাগিনীয়ে ৰা পালে, নগাই জাল খালে

নিলাজৰ লাজ নাই , কেকোঁৰাৰ মূৰ নাই

নিজৰ ভৰিত নিজে কুঠাৰ মৰা

নেৰিবা আদি মূল , নেৰিবা জাতি কুল , নেৰিবা বোলা বচন

পৰত আশ , বনত বাস

পৰৰ মূৰত খোৱা, ভটীয়া নাৱত যোৱা

পতিৰ চৰণত থাকে মতি , তেনে নাৰীক হে বোলে সতী

পাপৰ ধন পৰাচিতত যায়

পিতৃ অবিহনে সংসাৰৰ পৰে ভাৰ ,
মাতৃ অবিহনে ভোজনৰ ছাৰ খাৰ

পেহীয়ে মাহীয়ে ভৰি আছে গাঁও ,
আই নাইকিয়া , লঘোনে যাওঁ

পোলৈ বোৱাৰী চাওঁ , ঘূৰি ঘূৰি মোলৈহে পাওঁ

পৈয়েকে বুলিলে কাজী ,
ভাল লাগিছে আজি

ফটা বাঁহ জোৰা নেলাগে

বনৰ বাঘে নেখালেও মনৰ বাঘে খায়

বৰৰ দায় পিছলি যায় , সৰুৰ দায় খুচৰি খায়

বলদ কিনা বাই, গাই কিনা খীৰাই

বগা ভাত দেখিলে কলা কাউৰীৰ অভাৱ নাই

বাঘে-ঘোঙে লগে চৰে, কাকো পালে কেৱে নেৰে

বাহিৰত বৰ চুৰিয়াৰ ফেৰ, ভিতৰত ঢকুৱাৰ বে

বাজিব লাজে টেমি-কটাৰী, বাজিছে হাঁচটি

বামুণ,গণক,কোৱা,এই তিনি পৰৰ খোৱা

বেজীৰ জলাকে মনে,কুঠাৰ জলাকো নমনে

বাচি খাবা , জাগি শুবা

বাটি খালে আঁটি যায়, লুকাই খালে ঢুকাই যায়

বহিব জানিলে মাটিয়েই পিৰা , খাব জানিলে চাউলেই চিৰা

বাহিৰে ৰং চং ভিতৰে কোৱা-ভাতুৰী

বাছি খাবা , জাগি শুবা

বুঢ়াৰ কথা নুশুন একা , টানত পৰি কিয় কেঁকা

বেঙেনা গছত হাকুটি লগোৱা

বুঢ়া শালিকাই কি মাত লব ?

বুঢ়ীৰ কি বন আছে , চাউলত ধান পেলাই বাচে

ভকত পৰিল খালত, কুকুৰে কামোৰে গালত

ভাত খাই উঠি খাই তিনি শিলিখা
তাৰ নাই ৰোগ টিলিকা

ভুকা কুকুৰে কামুৰিব নোৱাৰে

ভিতৰে ৰং চং বাহিৰে কোৱা ভাতুৰী

ভিতৰে গৰল, বাহিৰে সৰল

ভাজনৰ ভোজন,অভাজনৰ গলগ্রহ

ভীমক মানিলে গদাকো মানিব লাগে

ভুকুতে কল নপকে

ভোকৰ সমান ব্যাধি নাই,ভাতৰ সমান ঔষধ নাই

ভোকত ভাত , পিয়াহত পানী,তাকে নেখালে বল হয় হানি

ভোজৰ আগমেলৰ পাছ

মন কৰিলেই চন, বাকৰি মাটিতে ধন

মাছ বুলি নেখায়,জি-জি বুলি খায়

মাকে শলাগে জী বাপেকে শলাগে জী
আনে শলাগিব যাক,সেয়ে মাকৰ জী ।।

মাকে নেজানে তাঁতৰ বিহা,জীয়েকৰ গাত ফুলাম ৰিহা

যমে নিলেও নিয়া, জোঁৱায়ে নিলেও নিয়া

যাৰ নাই ধা , তাৰ নাই মা

যাৰ নাই , তাৰ কি

যাৰ খাবা লোণ , তাৰ গাবা গুণ

ৰজা হয় ভিক্ষাৰী, হাতে লয় টোকাৰী

ৰজা নাই পাটত, লোকে কিলায় বাটত

ৰজা হলে এখন কাণ কলা, এটা চকু কণা

ৰাম ভাল ৰাম ভাল, ৰাম নহয় যম কাল

ৰাইজে নখ জোকাৰিলে নৈ বয়

ৰৌ-বৰালী সৰকি , পুঠি-খলিহনা পাহে পাহে

ৰাই পানী পেলায় বৰে পিছলি পৰে

লাজত নবয় ভাৰ, জোলোঙাই ভাঙে কামিহাড়

লাই পালে কুকুৰে গললৈকে জপিয়া

লোভেই পাপ , পাপেই মৃত্যৃ

লুইতেহে জানে বঠা কিমানলৈ বহে

শাহুৱে গৰকা বোৱাৰী বাবা,মাছে গৰকা পাচলি খাবা

শাহু থাকে মানে জোৱাই, আই থাকে মানে মোমাই

শুই থকা শিয়ালে হাহঁ ধৰিব নোৱাৰে

সময়ৰ এক শৰ , অসময়ৰ দহ

সত্যৰ সদায় জয়

সতিনী মৰিল ভালেই ,
দুয়োখন মেখেলা মোৰেই

সমানে সমানে কৰিবা কাজ ,হাৰিলে জিকিলে নাই লাজ

সাত পুৰুষত নাই গাই , কঁৰীয়া লৈ খীৰাবলৈ যায়

সাৱধানৰ মৰণ নাই, সজাগৰ বিপদ নাই

সোণাৰীয়ে সোণ চিনে, বৰাই চিনে কচু
কথা চহকীয়ে কথা চিনে , হাহেঁ চিনে কেচুঁ

হলা-গছ দেখিলে সকলোৱে বাগী কুঠাৰ মাৰে

হবৰ দিনত কুকুৰেও মৈ টানে

হাতত নাই ধন, বৰ সবাহলৈ মন

হৰিণাৰ মাংসই বৈৰী

হাবিৰ জুই দেখি , মনৰ জুই নেদেখি

হাহঁ চোৰৰ মূৰত পাখি , কঁঠাল চোৰৰ এঠাই সাক্ষী

হাল বায় ৰাতিৰে পৰা , ভাতে নাটে কাতিৰে পৰা

হাতীৰ গা হাতীয়ে নেদেখে

হাতীয়ে মাউতে যায় তল, শহাই সুধিছে কিমান জল

হাতী চুৰ কৰি নিয়ে, বেঙেনা চোৰক ধৰে

হাতী ঘোঁৰাই নাপায় থাউনি, ভেৰাই সোধে কিমাননো পানী

হাতী শুৱনি দাঁতে, তিৰোতা শুৱনি মাতে

হাতীৰ খাৱনেৰে খুৱাবা, বাঘৰ চকুৰে চাবা

হেজাৰ লাউ ডাঙৰ হওক, পাতৰ হে তলত

হাতে নেমাৰি, ভাতে মৰা

হওক নহওক ৰোৱনী, পথাৰ খন শুৱনী

হলা-গছ দেখিলে আটায়ে বাগী কুঠাৰ মাৰে